Facebooktwitterlinkedinmail

lezing 31 mei

organisatie Filosofisch cafe Friesland

 

Inhoud

Tocqueville, democratie onder druk

Alexis de Tocqueville vergelijkt in het begin van de 19de eeuw de Franse en de Amerikaanse democratieën met elkaar en komt tot een aantal verrassende inzichten die verhelderend kunnen zijn om de ontwikkelingen in Europa en Amerika van vandaag de dag te begrijpen.

Ten eerste stelt hij vast dat de Amerikaanse democratie zich bottum up ontwikkelt en er zeker in het begin sprake is van een afwezige centrale overheid. In Europa brengt de Franse revolutie echter een democratie teweeg in een wereld die al een centraal gezag kende en een grote bureaucratie.

De gevolgen daarvan ziet Tocqueville terug in een Europese bevolking die naar de overheid kijkt om haar problemen op te lossen en een overheid die van meet af aan de zorg voor de bevolking (staatsraison) als haar domein ziet. Zelfs het bevorderen van de democratische participatie vanuit de bevolking wordt gezien als een overheidstaak. In Amerika daarentegen is men bang voor ieder verlies aan autonomie en wordt het afschuiven van taken naar de een centrale overheid gezien als een noodmaatregel voor die taken die burgers niet zelf kunnen uitvoeren zoals defensie. Deze verschillen vinden we tot op de dag van vandaag terug als we kijken naar de weerstand in Amerika tegen, voor ons Europeanen zo vanzelfsprekende zaken als, verplichte ziektekostenverzekeringen.

Daarnaast maakt Tocqueville inzichtelijk welke gevaren er inherent zijn aan iedere democratie. Hij beschrijft hoe de kwaliteit van de democratie juist aan haar eigen succes ten onder kan gaan.  Juist in Frankrijk, en in haar kielzog in heel Europa, zal de zorgende staat en de daarvan afhankelijke burger de kwaliteit van de democratie vernietigen.

Over de relatie tussen overheid en burgers schrijft hij;

Boven hen torent een immense en beschermende macht uit die zich als enige belast met de zorg voor hun genietingen en het toezicht op hun lot. Zij is absoluut, nauwkeurig, regelmatig, vooruitziend en zachtmoedig. Zij zou op het vaderlijk gezag lijken als zij, evenals dat gezag, tot taak zou hebben de mensen voor te bereiden op de volwassenheid, maar zij probeert juist niets anders te doen dan hen onherroepelijk in hun kindertijd vast te houden; zij ziet graag dat de burgers genieten, mits zij alleen maar aan genietingen denken. Zij werkt met genoegen aan hun geluk, maar wil er de enige vertegenwoordiger en de enige scheidsrechter van zijn; zij biedt hun veiligheid, kent en regelt hun behoeften, vergemakkelijkt hun genoegens, zorgt voor hun voornaamste zaken, staat aan het hoofd van hun nijverheid, regelt hun erfopvolging, verdeelt hun erfenissen; waarom kan zij hun niet volledig de moeite van het denken en de last van het leven besparen?

Zowel in Europa als in Amerika zien we de opkomst van ontevreden burgers. Het Oekraïne referendum in Nederland en de opkomst van Trump in Amerika zijn voorbeelden daarvan.  Tocqueville biedt een verhelderende kijk op deze groepen die, terwijl ze democratische middelen hanteren, de  democratie onder druk zetten.

Lezing 31 mei filosofisch café Leeuwarden
Getagd op:                

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.