Hier kun je als cursist informatie met elkaar delen. Dus zet je linkjes, boeken en gedachten hier neer.
Het duurt even voor je je bericht geplaatst ziet, want de moderator moet eerst op oké klikken dit om te voorkomen dat het volloopt met reclame.
Reacties Totalitarisme 2024
Artikel over brieven van Hitler.
Hoe voeg ik een pdf toe? Ik vermoed namelijk dat het artikel niet zonder abonnement is te lezen.
Ik zag dat in mijn naam een letter ontbrak. Het Bart van der Roest. En waarom? Mijn vader heette zo, zij het met een andere voornaam en mijn opa exact hetzelfde.
https://www.maieutiek.nl/wp-content/uploads/2024/02/Hoe-Hitler-in-1913-radicaliseerde_-de-familie-van-zn-huurbaas-in-Munchen-doet-een-boekje-open-Nederlands-Dagblad.-De-kwaliteitskrant-van-christelijk-Nederland.pdf
Dat kan niet rechtstreeks, maar ik heb de tekst die je mij hebt toegestuurd nu op mijn domein gezet en als het goed is werkt deze link nu.
vriendelijke groet,
Petra
Een filmtip: The zone of interest.
Nu overal in de bioscoop.
‘Enjoy’, Maureen
Had de klok horen luiden maar heb nu pas de klepel gezien. Voelt buitengewoon ongepast deze film met ‘enjoy’ aan te prijzen. Excuus!
Desalniettemin: zeer bezienswaardig.
Het begrip “stop en denk” doet denken aan Zen en de kunst van het motoronderhoud van Robert M. Persig. Vrij vertaald: ga eerst op je handen zitten en bekijk het probleem voordat je gaat handelen.
Mijn versie is ISBN 90 5713 217 6 – Uitgeverij Ooievaar.
https://www.maieutiek.nl/wp-content/uploads/2024/02/Trouw-05.02.2024.pdf-Artikel-Fascisme.pdf
Bovenstaande link gaat naar het artikel van trouw over [Nieuw] fascisme het boek van Nidesh Lawtoo
Een aantal mensen vroeg mij naar kinderboeken voor basisschool kinderen. Ik heb wat rondgevraagd en gekeken en de titels die meerdere mensen noemden namelijk van Stine Jensen en Jostein Gaarder staan ook in dit lijstje van de Amsterdamse bibliotheek
https://www.oba.nl/top-10/top-10—filosofie-voor-kinderen.html
En ik vond deze tips https://filosovaardig.nl/blog/filosoferen-met-boeken/filosofische-kinderboeken/
en zelf vind ik de strips en kinderboeken van Harari ook heel goed. Harari en Gaarder worden aangeraden vanaf 10 of zelfs 15, maar dat hangt echt van het kind af.
Petra Bolhuis
Naar aanleiding van vanmiddag, met name over demografie. Op de site van het CBS kan geschoven worden over de jaren en is te zien hoe de ontwikkeling sinds 1950 in Nederland is geweest en mogelijk ook zal worden
https://dekanttekening.nl/interview/deze-filosoof-waarschuwt-voor-extreemrechts-1933-kan-weer-gebeuren2/
Dit is een link van een interview met filosoof Dirk Verhofstadt n.a.v. zijn boek “het gevaar van extreemrechts”. Hij illustreert de theorie uit de colleges. Zeer de moeite waard om te lezen.
Net uitgekomen Nieuw fascisme Nidesh Lawtoo
9789464710991
Ik vond dit een heel interessant (en lang) artikel over de opkomst van rechtspopulisme in NL:
https://decorrespondent.nl/15115/waarom-de-pvv-zo-groot-werd-en-nee-niet-door-geschrapte-buslijnen-guur-neoliberalisme-of-groeiende-ongelijkheid/11329427-c34e-0037-2754-969f6eb43828
Een boekentip.
Tekst is uit de Volkskrant van 7 februari 2024.
Antonio Scurati schreef een gevierde romanreeks over Mussolini. Over het heden wil hij niet schrijven, maar lezers bleven hem wijzen op parallellen. Zo ontstond Fascisme en populisme, dat onlangs werd vertaald. ‘Het geloof dat democratie de beste regeringsvorm is, verliest snel terrein.’
Jarl van der Ploeg7 februari 2024, 05:00
Er komt een moment dat je je niet meer mag verbergen. Voor Antonio Scurati (54), hoogleraar in Milaan en auteur van de wereldwijd bejubelde romanreeks over Benito Mussolini, kwam dat moment iets meer dan een jaar geleden.
Scurati, al zijn leven lang een overtuigd antifascist, zou een rede over Mussolini geven op de Rencontres internationales de Genève, een conferentie die sinds 1946 jaarlijks wordt georganiseerd en draait om het in stand houden van de vrede. Daags voor die conferentie won Fratelli d’Italia, een partij met neofascistische wortels, overtuigend de verkiezingen in Scurati’s thuisland Italië.
Met de opwinding en verontwaardiging over die verkiezingsuitslag nog in zijn lijf, schreef Scurati zijn toespraak. Al twaalf jaar lang dompelt hij zich onder in het leven van Mussolini. Hij kon niet langer ontkennen in hoeverre de door hem bestudeerde feiten uit de jaren dertig resoneren in het heden. Vandaar zijn eerste zin: ‘Er komt een moment dat je je niet meer mag verbergen.’
Waarom besloot u die toespraak uit te werken tot een boek?
‘Toen ik twaalf jaar geleden begon met mijn romans over Mussolini, had ik absoluut niet de intentie een kritiek te schrijven op de huidige generatie populistische politici. De politieke situatie was toen totaal anders en bovendien wilde ik over Mussolini schrijven. Niet over het nu. Maar door de jaren heen hebben duizenden lezers, tienduizenden zelfs, mij gewezen op de parallellen tussen de Mussolini in mijn boeken en enkele politieke leiders van nu. Ze zeiden dat ze de feiten die ik beschrijf – feiten die zich honderd jaar geleden afspelen – zelfs als een soort cognitieve plattegrond gebruikten om zich te oriënteren op het heden en dat ze zich op die manier langs alle onzekerheden heen weten te wurmen. In zekere zin is dit boek, dat dieper ingaat op de door hen genoemde parallellen, een geste aan al die lezers.’
In dat boek, Fascisme en populisme, dat vorige maand in Nederlandse vertaling verscheen bij uitgeverij Podium, stelt Scurati dat Mussolini niet alleen de aartsvader was van het fascisme, maar ook van het populisme. Het populisme gebruikte hij om Italië te verleiden, het fascisme om het te verkrachten.
Scurati maakt dat onderscheid mede omdat een beladen term als fascisme een verder accurate beschrijving van gebeurtenissen vaak vertroebelt. Door specifiek het geweldloze populisme van Mussolini te analyseren – een leider die zegt namens het volk te spreken, inhakt op de elites en niet zozeer inspeelt op de hoop van de kiezers, maar vooral op hun angsten – hoopt hij dat het verleden alsnog kan dienen als een naslagwerk voor het verleden.
Het grote verschil tussen het fascisme van Mussolini en het populisme van nu is geweld. Toch zagen we tijdens de bestorming van het Capitool in de VS dat de deur naar geweld op een kiertje staat. Baart u dat zorgen?
‘Die kleine groepjes extremisten zijn niet mijn grootste zorg. Ik maak me meer zorgen over de populisten die de paleizen van de macht via de voordeur binnenwandelen na een goede verkiezingsuitslag. Onze instellingen hebben heus wel de kracht zichzelf te verdedigen tegen een fysieke aanval. Zelfs als die, zoals in Amerika, wordt aangewakkerd door de president. Waar onze instituties meer moeite mee hebben, is zich te verdedigen tegen vijanden van de liberale democratie die verkiezingen winnen. Kijk naar Nederland. De kans dat een gewelddadige groep extremisten jullie overheidsgebouwen bezet, lijkt me kleiner dan dat iemand met veel anti-rechtsstatelijke standpunten – ik noem een Geert Wilders – gewoon legitiem aan de macht komt.’
Op het moment dat u de toespraak in Genève hield, was de bezorgdheid over de verkiezingswinst van Giorgia Meloni in Italië groot. Een jaar later klinkt er vooral opluchting, omdat het minder erg is dan werd gevreesd. Is dat een terechte reactie?
‘Nee, absoluut niet. Die opluchting komt doordat de geschiedenis zich niet letterlijk herhaalt. Ik heb altijd gezegd: er komt geen tweede Mars op Rome (de mars van fascisten in 1922 waardoor Mussolini aan de macht kwam, red.). Het zal niet precies hetzelfde gaan als honderd jaar geleden, zo werkt het niet. Maar dat het zich nu anders ontwikkelt, betekent niet dat het ongevaarlijk is. In Italië is gewoon een partij aan de macht die aan elkaar hangt van autoritaire, anti-liberale impulsen. Het alarm van een jaar geleden was misschien misleidend, maar de geruststelling van nu is dat ook.’
U noemde net Geert Wilders. Hij omschreef het Nederlandse parlement ooit als ‘nepparlement’. Kunt u uitleggen waarom dat een uitspraak is die, afgaande op uw boek, zo van Mussolini afkomstig had kunnen zijn?
‘Antiparlementarisme is een van de fundamentele kenmerken van het populisme. Dat gold honderd jaar geleden voor Mussolini en het geldt nu voor de populisten van zowel rechts als links. Een van de belangrijkste kenmerken van het populisme is dat de leider zegt: ik vertegenwoordig het volk en het volk, dat ben ik. Die identificatie met de gewone burger vertaalt zich in een ingebakken minachting voor ieder pluriform parlement. Daar zitten namelijk partijen in die het oneens zijn met de leider en dus met de burger.
‘Want als ik het volk ben en het volk ben ik, dan is iedereen die niet met mij is, automatisch tegen het volk. En partijen die het volk niet vertegenwoordigen, vertegenwoordigen waarschijnlijk zichzelf, waardoor het parlement automatisch een plek wordt van corruptie en onbekwaamheid. Een theater, een leugen. Het idee dat het parlement de pluraliteit van de samenleving weerspiegelt in al haar gedifferentieerde en tegengestelde posities, botst met de ideeën van het populisme. Populisten zien één volk, dat één wil heeft. Diversiteit van het electoraat wordt niet geaccepteerd.’
U schrijft dat Mussolini nooit zo groot had kunnen worden als de liberalen hem in zijn begindagen niet hadden onderschat. Wat zou u doen als u lid was van de Nederlandse liberale partij? Formeren met Geert Wilders, of juist niet?
‘Zodra de liberalen met Wilders in zee gaan, begint een proces van normalisatie. Dat heb ik zien gebeuren in Italië: iets wat tot een dag voor de winst van Meloni ondenkbaar was, was een dag later opeens zo normaal dat zelfs serieuze kranten als de Corriere della Sera stukken plaatsten waaruit begrip voor de winst sprak. Het was alsof ze hun zegen aan de overwinning gaven. Dat was ook de reden dat ik ontslag nam bij die krant.
‘Ik wilde geen onderdeel zijn van die normalisatie. Ik ben van mening dat liberalen nooit de fout mogen maken om samen te regeren met partijen die in wezen onliberaal zijn. Nooit. Een liberaal die samenwerkt met een antirechtsstatelijke partij die de vrijheid juist wil inperken, verraadt zijn eigen identiteit. Die fout is honderd jaar geleden gemaakt en zou vandaag de dag niet herhaald mogen worden. Als de Nederlandse liberalen dat toch doen, dragen ze een serieuze historische verantwoordelijkheid voor de toekomst.’
Is het niet ondemocratisch de grootste partij van het land zomaar te negeren? Een kwart van de Nederlanders stemde op Wilders.
‘Het is inderdaad niet democratisch om die 25 procent te negeren. Alleen zegt toch niemand dat je die 25 procent moet negeren? Wilders kan gewoon in de Kamer plaatsnemen en zal daar luid en duidelijk gehoord worden. Zodra hij een meerderheid heeft, en dus een direct mandaat van de kiezers, heeft hij uiteraard het volste recht een regering te vormen. Vooralsnog is er bij jullie een situatie waarbij 75 procent van de Nederlanders niet op Wilders heeft gestemd. Dat is de echte meerderheid en die meerderheid wil waarschijnlijk geen regering met daarin sterke antirechtsstatelijke elementen. Het argument dat het ondemocratisch is de verkiezingswinnaar niet te laten regeren, is een volslagen onzinnig argument, vooral bedoeld om zo snel mogelijk de macht te grijpen.’
U maakt zich zorgen over hoe het neofascisme de democratie van binnenuit opvreet, maar het Italië van Mussolini kreeg de grootste klappen door een gevaar van buitenaf: het nazisme van Hitler. Zit daar ook een parallel met het heden in? Komt het grote gevaar niet uit het Kremlin?
‘Vergis je niet: honderd jaar geleden kon de externe dreiging alleen voet aan de grond krijgen nadat Mussolini de democratie al had ontworteld en vernietigd. Als Trump herkozen wordt en de Verenigde Staten besluiten hun troepen terug te trekken uit Europa, kunnen er daarom twee dingen gebeuren. Of Europa wordt een nog hechtere gemeenschap en het proces van eenwording versnelt, inclusief een gemeenschappelijk leger. Of het vervalt weer in een staat van versnippering, waarbij veel kleine staten verzwakt raken en bedreigd worden door een externe agressor die niets wil hebben van onze vrijheden, onze autonomie en onze democratie.’
Welk scenario acht u het meest waarschijnlijk?
‘Omdat ik vrees voor het tweede scenario, maak ik mij grote zorgen wanneer ik lees over de sterke anti-Europese bewegingen in landen als Nederland, een land dat ik enorm bewonder. Dankzij jullie sterke democratische en libertaire tradities vertegenwoordigen jullie de top van de Europese beschaving. Dus dat er juist uit Nederland nu een walm opstijgt van isolationisme en anti-Europees sentiment, maakt mij oprecht verdrietig. Het leidt ertoe dat ik de hoop begin te verliezen. Nederlanders, maar ook Zweden en Britten, maken zich altijd zorgen om Italië, nietwaar? Over Meloni en een nieuwe Mars op Rome. Volgens mij kijken dat soort landen de verkeerde kant op. Jullie zijn wat democratie betreft altijd veel verder geweest dan Italië. Dus juist wanneer een land dat altijd een voorloper was in het historische proces naar meer vrijheid en democratie, stappen achteruit zet, zie ik dat als een veeg teken. Ik maak me oprecht zorgen om jullie.
‘Kijk, mijn generatie was een bevoorrechte generatie, die in zekere zin de illusie heeft gevoed dat de strijd om de democratie definitief gewonnen was door onze ouders en grootouders. Maar democratie is geen natuurlijk gegeven. Daarom is het zo belangrijk op onze hoede te blijven en de strijd te hervatten. Het is absoluut geen verloren strijd. De vijanden waarmee onze grootouders werden geconfronteerd, waren veel meedogenlozer en wreder en bovendien was de democratie zelf toen nog veel jonger en zwakker.’
Is er voldoende besef dat de strijd om de democratie ook te verliezen is?
‘Nee, dat denk ik niet. Vandaag de dag maken we, net als honderd jaar geleden, een sterke democratische crisis door. Vooral het geloof dat democratie de beste regeringsvorm is, verliest snel terrein. En als ik het over democratie heb, bedoel ik trouwens een liberale democratie. Een autoritaire democratie is een contradictio in terminis, die bestaat niet. Toch zijn er steeds meer burgers in vrije landen die worden verleid door juist dat soort autoritaire en populistische ideeën. Ze denken dat het goed is een aantal vrijheden op te geven in ruil voor de belofte van bescherming en meer veiligheid.’
Zijn er over vijftig jaar nog democratieën in dit deel van de wereld?
‘Als democratieën over vijftig jaar niet meer bestaan in dit deel van de wereld, dan bestaan ze nergens meer. Daar ben ik al een aantal jaren van overtuigd. Mijn generatie groeide op met de blik naar de Verenigde Staten. Amerika was de leider van de vrije wereld en een tijdlang is dat ook zo geweest. Maar die tijd is voorbij. Nu zijn wij, West-Europeanen, de hoeders van de liberale democratie. En dat geldt dus ook, of misschien wel vooral, voor vrije en vooruitstrevende landen als Nederland.’
Antonio Scurati: Fascisme en populisme. Uit het Italiaans vertaald door Jan van der Haar. Podium; 96 pagina’s; € 14,99.
Begon te lezen over bondgenootschap tussen gepeupel en elite en associeerde dit gelijk met een boek dat ik aan het lezen ben: Het kleedje voor Hitler. Geeft naar mijn idee een heel goed beeld hoe dit bondgenootschap ontstaat, vanuit de geschiedenis van een adellijke Duitse familie. Nogal dik boek (ben pas op pagina 242 ;-), maar leest als een trein.
https://www.athenaeum.nl/leesfragmenten/2023/het-kleedje-voor-hitler-een-familiegeschiedenis
Van: Willem Opmeer
Onderwerp: Kanttekeningen bij Hannah Arendt en Totalitarisme
Bericht inhoud:
Enkele kanttekeningen bij Hannah Arendt en het Totalitarisme
1) Door haar schrijfstijl van Arendt lat haar inhoudelijke boodschap zich moeizaam doorgronden. Niet zelden vraag je je af of dit niet in meer klip en klare taal kan. Door dit taalgebruik ontstaat het gevaar voor de onbevoordeelde lezer dat er meer achter zit, dan in werkelijkheid. Ze komt zo wel als een echte filosofe over.
2) Het oorspronkelijke werk bestond uit drie delen, het antisemitisme, het imperialisme en het totalitarisme. Die delen bouwen op elkaar voort. Het antisemitisme komt bij het totalitarisme weer terug, in de eerste plaats bij het nazisme, maar ook bij het stalinisme. De dood van Stalin behoedde de Sovjet-Unie voor een zoveelste zuivering, waarbij deze keer de focus bij mensen met een joodse achtergrond lag.
Het imperialisme met een verklaring voor buiten territoriale expansie verklaart weer een deel van het totalitarisme. Zowel het nazisme als het stalinisme werden gekenmerkt door territoriale expansiedrift.
Een belangrijk verklarend vehikel voor Arendt is de klassenontwikkeling zoals die zich vanaf de Verlichting in de maatschappij voltrok. In zekere zin grijpt ze daarbij terug Marx, als socioloog. Arendt onderscheidt bourgeoisie, elite, gepeupel en massa, zonder overigens elk van deze concepten scherp te definiëren. De verklaringskracht hiervan lijkt me dan ook buitengewoon zwak.
3) Wat men met wat goede wel uit haar beschouwingen kan destilleren is de neiging tot individualisering en atomisering van de grote massa waardoor men zijn natuurlijke identiteit kwijt raakt. Men valt op zichzelf terug, vaak met een grotere vrijheid dan voorheen, maar ook met grotere angsten en onzekerheden. Zeker wanneer de ontwikkelingen, economisch, geopolitiek, multicultureel zich in hoog tempo voltrekken, waardoor men de greep op het leven voelt te verliezen. Dat gold voor het interbellum, het geldt ook heden ten dage. De geatomiseerde massa wordt ontvankelijk voor simpele verklaringen, niet zelden complottheorieën, en mooie beloften. Dat vonden we bij het nazisme, maar nu ook bij Trump en men wil Wilders. De vraag is echter of die leiding geven aan totalitaire bewegingen.
4) Daar komen we bij een probleem. Anders dan een scherpe definitie van totalitarisme te geven, werkt Arendt er aan de hand van analyses en beschreven ontwikkelingen toe naar wat ze hieronder verstaat. Haar conclusie is dat zowel het nazisme als het stalinisme als een totalitaire beweging beschouwd mag worden. Het fascisme van Mussolini echter niet, terwijl zij het China onder Mao als onder XI wellicht wel weer als totalitair zou hebben bestempeld. Merkwaardig aarzelt ze bij het eerste.
5) Beter lijkt me te beginnen met een definitie van totalitarisme. Een systeem, een maatschappij waarbij de alle activiteiten in het publieke en private domein door een heersende ideologie worden getoetst, gevormd en richting gegeven. Arendt wijst daarbij expliciet op de beweging, de dynamiek. Dat lijkt me juist. De totalitaire omgeving heeft voor een geatomiseerde individu twee kanten. Enerzijds geeft die bescherming en zekerheid. Aan de andere kant is die zodanig in beweging dat dat individu geen gelegenheid krijgt om bij te komen, laat staan kritisch te worden. Het is meedoen of achtergelaten worden. En vervolgens ten onder gaan.
6) Anders dan Arendt stelt is er een wezenlijk verschil tussen het nazisme en stalinisme. Beide doordrongen uiteindelijk de haarvaten van de samenleving. Beide waren dynamisch en leiden tot ongekende menselijke vernietiging.
Maar er waren grote en essentiële verschillen.
Het nazisme werd voort gedreven, door een idee, een wereldbeschouwing, waarin geschiedenis en toekomst gekenmerkt worden door een voortdurende sociaal darwinistische strijd om de sterkste en het superieure. Zowel qua ras als cultuur. De joden werden daarbij gezien als de heimelijke tegenmacht, er op uit om bestaande volkeren te ondermijnen en om deze tegelijk onder een internationale joodse wereldheerschappij te brengen. De vernietiging van de joden en anderen zoals Roma diende dan objectief niet om de macht van het nazisme te consolideren; als wel om het bestaan van de Arische volkeren in de toekomst veilig te stellen. Weinigen zullen hierin echt geloofd hebben en nog minder de bereidheid de consequenties die daaruit getrokken diende te worden; de holocaust. Helaas behoorde tot die enkelingen Hitler en Himmler en een aantal handlangers die alleen al bereid bleken bevelen van bovenaf uit te voeren.
Het bolsjewisme werd een totalitaire beweging toen Stalin ten behoeve van zijn alleenheerschappij zijn grote zuiveringen in gang zette. Dit had weinig met een idee, te maken, maar des te meer met het streven naar onbeperkte macht door Stalin. Hitler had die macht al vanaf 1933 en ging tot een letterlijke vernietiging van de joden over, toen die al geen enkele invloed meer hadden, zeker niet op zijn totale machtaanspraak. In die zin was de hele Jodenvervolging een waanidee dat slechts een fantoom diende.
De grote zuiveringen onder Stalin, met schuldigen en onschuldigen, was objectief wel degelijk effectief. Het zorgde ervoor dat het overgebleven en nieuwe kader zich wel aan hem moest vast klampen.
7) Waar Arendt mijns inziens te veel verklaringskracht verwacht van haar klassentheorie onderschat de rol van de personen van Hitler en Stalin. Zonder Hitler, geen Jodenvervolging, geen succesvolle nazibeweging en wellicht ook geen tweede wereldoorlog. Zonder Stalin geen grootscheepse zuiveringen en een andere economische ontwikkeling, met meer accent op de landbouw en de lichte industrie.
Met al hun waanideeën, Hitler en Stalin waren uniek en geniaal. Beiden zijn het bewijs hoe de loop van de geschiedenis beslissend door de menselijke factor kan veranderen.
Arendt heeft hier onvoldoende oog voor.
Voor mij is deze cursus de eerste keer dat ik intensief kennis maak met Hannah Arendt. Zij hanteert het begrip toeval bij de tekst: Wat de massa’s weigeren te erkennen, is de toevalligheid die de werkelijkheid doordringt. Ze zijn vatbaar voor alle ideologieën, omdat ideologieën feiten uitleggen als loutere illustraties van wetten en omdat ze elke samenloop van omstandigheden elimineren dankzij het verzinsel van een alomvattende almacht, die geacht wordt de oorsprong te zijn van elke gebeurtenis.
Ik denk dat er voor alles in het hier en nu een complex van oorzaken aan vooraf gaat (Spinoza).
Het lijkt alsof “een samenloop van omstandigheden” volgens HA al onder toeval valt. Daarmee zegt ze eigenlijk dat alles wat je niet verwacht al onder toeval valt. Dat is dan toch wel erg dun!
Vervolg over toeval:
Ik las bij eerdere reacties (bij Hannah Arendt en denken) dat er eerder hierover is gedebatteerd.
Als ik dat had geweten……
(De cursus behandelt wat ideologie is in hoofdstuk 4 )
Petra Bolhuis, 13 nov 2022.
Voor iedereen die zich afvraagt hoe het zit met Spinoza en Arendt deze twee blogs.
Dank Elsbeth berendsen
http://blog.despinoza.nl/log/hannah-arendt-een-nieuwe-inleiding-die-spinoza-doet-missen.html
http://blog.despinoza.nl/log/hannah-arendt-1906-1975-bleef-zonder-spinoza.html
In het college van afgelopen maandag noemde ik het lezenswaardige boek van de historicus Florian Huber ‘Kind, beloof me dat je de kogel kiest’. Hij beschrijft de gemoedsgesteldheid van de Duitsers in 1945. En de massale zelfmoorden als gevolg.
Lees- en kijktip over de razend moeilijke positie van de joodse raad waarin zware afwegingen en besluiten moesten worden genomen onder druk van een totalitair regiem.
Boek: De politiek van het kleinste kwaad, een geschiedenis van de joodse raad voor Amsterdam. Geschreven door Bart van der Boom.
Kijken:
https://op1npo.nl/2024/03/06/pierre-bokma-malou-gorter-en-rob-oudkerk-over-de-dramaserie-de-joodse-raad/
https://www.eo.nl/artikel/in-gesprek-over-dilemmas-betekenis-en-geschiedenis-van-de-joodsche-raad
In de vijfdelige historische dramaserie “De Joodse Raad,” geproduceerd door de EO, worden de onvoorstelbare consequenties van de anti-Joodse maatregelen tijdens de Tweede Wereldoorlog belicht. De serie gaat in op de dilemma’s waarmee de Joodsche Raad werd geconfronteerd en onderzoekt waarom de Joodse gemeenschap vrijwel direct meewerkte aan dit initiatief van de Duitse bezetter1.
De hoofdrollen in de serie worden vertolkt door Pierre Bokma, Claire Bender, Jack Wouterse, Malou Gorter, en Monic Hendrickx. De dramaserie volgt met name het aangrijpende verhaal van vader David Cohen, die samen met Abraham Asscher voorzitter was van de raad. David en zijn dochter Virrie Cohen proberen op hun eigen manier om te gaan met het kwaad dat hun gemeenschap bedreigt. Terwijl David meebeweegt met de Duitse bezetter om erger te voorkomen, helpt Virrie juist Joodse kinderen te verstoppen voor de Duitsers en redt daarmee hun leven. De serie toont niet alleen een historisch drama, maar ook het verhaal van een vader en dochter die elkaar dreigen te verliezen in een wereld vol dood en verderf1.
“De Joodse Raad” is aangrijpend en zet je aan het denken: wat zou jij doen onder deze omstandigheden? Zonder de kennis van achteraf, wat is de ‘juiste’ strategie? Hoe ver kun je meebewegen om te voorkomen dat er nog ergere dingen gebeuren? De serie laat zien dat het grootste kwaad zich niet altijd luid en duidelijk aandient, maar juist onderhuids, door stapje voor stapje de grenzen op te schuiven van wat men aanvaardbaar vindt. Laten we waakzaam blijven en ons bewust zijn van deze complexe keuzes
https://www.eo.nl/programmas/de-joodse-raad
Hier ook een nieuwsbericht over de serie: https://www.at5.nl/artikelen/225331/serie-joodse-raad-legt-worsteling-bloot-amsterdam
Als je meer wilt weten over Stalin en hoe het totalitarisme in Rusland werkte: Isaac Deutscher, Stalin , een politieke biografie.
Ik heb het lang geleden gelezen, maar het is me altijd bijgebleven. Het was voor mij een eyeopener over hoe het proces werkt waarbij mensen zichzelf gaan beschuldigen waar ze niet schuldig aan zijn.
Zag dat er wel pdf als eboek te krijgen is en sommige bibliotheken schijnen het nog te hebben’.
https://www.marktplaats.nl/v/boeken/politiek-en-maatschappij/m2052159258-stalin-deel-1-en-2-isaac-deutscher
Boekentip over de propaganda in Nazi Duitsland
LTI -. De taal van het 3e rijk, geschreven door Victor Klemperer.
Leestip:
Brief in de nacht, geschreven door Chaja Polak, 91 blz.
Wat zij in haar jonge leven heeft meegemaakt en daarna is gaan doen is onder andere te vinden via deze link: https://nl.wikipedia.org/wiki/Chaja_Polak
Brief in de nacht gaat over het volgende:
In tijden van politieke aardbevingen en oorlog waarin we naar oriëntatie zoeken, blijft er bitter weinig ruimte over voor nuance. Het complexe conflict, en de overweldigende hoeveelheid historische feiten, maken het bijkans onmogelijk een eenduidige morele houding te bepalen. Al snel worden redenaties zwart of wit, ook om de ja-maar-valkuil te omzeilen. Goed te begrijpen, vindt Chaja Polak, maar voor het slepende conflict tussen Israël en Gaza moet er naar andere oplossingen worden gezocht dan die van geweld. We hebben de talloze verhalen van vriend en vijand. Verhalen die gelezen zouden moeten worden met empathie en begrip. Verdriet bevindt zich immers aan beide kanten van de grens. Slachtoffers en daders bevinden zich eveneens aan beide kanten van de grens. Chaja Polak herkent pijn en radeloosheid van alle partijen en zoekt de nuance. Ook en vooral wanneer ze ziet dat haar familie in Israël daartoe nauwelijks meer in staat is. Dit essay is een humanistische, noodzakelijke toevoeging aan een verhard debat.
Mijn vraag aan het Nationaal Holocaustmuseum op 12 maart
Ik ben filosoof en geef momenteel een college reeks over Hannah Arendt’s boek Totalitarisme aan de VU voor de HOVO. In dat kader heb ik een vraag. Het gaat om een radioprogramma van maandag 11 maart in de ochtend, waarin de directeur van uw museum reageerde op vragen van het publiek. De vraag ging over de aandacht die het museum geeft aan Sinti, Roma, Jehovagetuigen en homoseksuelen als vervolgenden in WOII. In het -geciteerde- antwoord werd gezegd dat er aandacht was voor met name Sinti en Roma, maar dat jehova’s en homoseksuelen een andere categorie waren omdat zij werden vervolgd voor hun gedrag. Ik meen in het onderscheid Arendt’s categorie van de ‘objectieve vijanden’ te horen en schrok van de uitleg dat homoseksuelen daar niet toe zouden behoren. Het gaat immers daarbij om mensen die niets kunnen doen of laten om niet vervolgd te worden. Zoals Arendt zelf concludeerde; gedragsaanpassing of assimilatie lijkt te helpen, maar bleek voor Joden niet tot veiligheid te leiden. Ik zou graag willen weten of de directeur verkeerd geciteerd is of dat het Holocaust museum werkelijk meent dat homoseksuelen vervolgd werden op grond van hun gedrag. Dat zou ik zorgelijk vinden, juist vanuit het educatieve concept van het museum dat niet alleen wil herinneren, maar ook een bijdrage wil leveren aan een reëel ‘dit nooit meer’.
Het voorbeeld kwam aan de orde in het college en ik zou graag uw reactie met mijn studenten delen.
Vriendelijke groet,
Petra Bolhuis
Het antwoord op 13 maart
Beste Petra,
Hartelijk dank voor je mail. Ik snap heel goed dat de uitspraak van onze hoofdconservator anders is opgevat dan bedoeld. Vanwege de beperkte tijd heeft zij dit niet goed kunnen uitleggen dat homoseksuelen in Nederland, tijdens de bezetting, inderdaad zijn opgepakt, gedeporteerd en vermoord. Niet vanwege hun geaardheid (zoals in Duitsland bijvoorbeeld wel het geval was), maar de keuzes die zij maakten.
Namelijk: ook homoseksuelen sloten zich aan bij het verzet en werden vanwege hun verzetsactiviteiten door de nazi’s vervolgd. Al voor de oorlog moesten zij vaak een gedeelte van hun identiteit verborgen houden en speelde een gedeelte van hun leven zich in het geheim af. Hierdoor, en wellicht ook vanuit een ontwikkeld empathisch vermogen van een ene onderdrukte groep voor een andere, waren zij eerder en beter georganiseerd voor het ‘ondergrondse’.
Daarbij benadrukken wij graag, hoewel we altijd voorzichtig zijn met het gebruiken van hedendaags vocabulaire om de geschiedenis te duiden en wij het liefst wegblijven van koele statistieken: als 1 op de 15 Nederlanders homo- of biseksueel, lesbisch of transgender is, behoren alleen al bijna 7000 van de vermoorde Joden uit Nederland tot deze groep. Het Nationaal Holocaustmuseum gaat ook over hen.
Ik hoop deze goedbedoelde uitspraak zo beter geduid te hebben. Laat het me vooral weten als ik hier nog iets in kan betekenen.
Hartelijke groet,
Mick Groeneveld
Naar aanleiding van het antwoord van het Nationaal Holocaustmuseum op de vraag en opmerking van Petra het volgende:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Roze_driehoek
Zie de geschiedenis van de Roze driehoek welke in de kampen werden gedragen door homoseksuelen.
Ik citeer:
‘De roze driehoek was oorspronkelijk een van de merktekens in Duitse concentratiekampen en werd gebruikt als herkenningsteken voor de vervolging van homoseksuelen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Vanaf de jaren zeventig werd de roze driehoek een geuzenteken voor de homobeweging in hun strijd voor acceptatie en gelijke rechten.
Merktekens in Duitse concentratiekampen:
Homoseksuelen die door de nazi’s waren gearresteerd en in concentratiekampen gevangen zaten, kregen ter herkenning een roze driehoek op hun kleding. De roze driehoek stond eigenlijk voor een bredere categorie van wat de nazi’s zagen als zedendelinquenten, waardoor ook verkrachters, pedofielen en zoofielen de roze driehoek droegen.
Andere labels waren onder meer de groene driehoek voor criminelen, de rode driehoek voor politieke gevangenen en de bekende gele davidster voor Joden (homoseksuele joodse gevangenen kregen een roze/gele Davidster). De zwarte driehoek stond voor asociaal en werkschuw, en hieronder vielen daklozen, prostituees, werkschuwen, landlopers en volgens sommigen ook feministes en lesbiennes.
Volgens historici ontstond in de concentratiekampen aan de hand van de gebruikte sterren en driehoeken een soort hiërarchie onder de gevangenen. Dragers van de roze driehoek zouden tot de onderste regionen van de gevangenen-hiërarchie hebben behoord. De kleur roze onderstreepte de vermeende vrouwelijkheid van homoseksuelen.
Overigens bestond in nazi-Duitsland geen gecoördineerd vervolgingsbeleid tegen homoseksuelen zoals tegen joden. De vervolging vloeide eerder voort uit het extreme seksuele puritanisme dat de NSDAP predikte. In Nazi-Duitsland werden naar schatting 100.000 homoseksuelen op grond van paragraaf 175 geregistreerd of opgepakt. Daarvan werden ongeveer 50.000 personen veroordeeld, de meesten tot gevangenisstraf of tuchthuis, maar ca. 15.000 kwamen in een concentratiekamp terecht, waarvan 53% om het leven kwam. Enkele honderden werden door de rechter tot castratie veroordeeld.
In Nederland zijn tijdens de Duitse bezetting iets meer dan 100 vonnissen tegen homoseksuelen bekend. In de meeste gevallen kregen zij een gevangenisstraf, slechts een enkeling is in een concentratiekamp beland. Daarnaast zijn er nog wel homoseksuelen geweest die in een kamp terechtkwamen, maar dan omdat zij Joods waren of in het verzet zaten, zoals de homoseksuele verzetsstrijder Willem Arondeus.
Van: Petra Bolhuis
Verzonden: dinsdag 19 maart 2024 10:59
Aan: Info – COC Nederland
Onderwerp: vraag aan afd persvoorlichting
Beste mensen,
Ik heb onderstaande vraag ( zie vorige bericht op deze pagina) gesteld aan het Nationaal Holocaust museum. Zij gaven als antwoord dat homoseksuelen in Nederland i.t.t. in Duitsland niet vervolgd zijn vanwege hun seksuele geaardheid, maar vanwege hun verzet.
Ik voeg mijn vraag en hun antwoord bij, waarvan ik gezegd heb dat ik dat met mijn studenten zou delen. Ik wil graag jullie visie hierop en ook dat antwoord graag met mijn studenten delen.
Vriendelijke groet,
Petra Bolhuis
Beste Petra Bolhuis,
Bedankt voor uw bericht aan het COC. De uitspraak van de hoofdcurator van het Holocaustmuseum in het Radio 1 Journaal was ons ook opgevallen. Wij hebben een bericht naar het museum gestuurd en zijn inmiddels met hen in gesprek.
Homoseksuelen werden in Nederland tijdens de oorlog vervolgd. De bezetter scherpte de wetgeving rond homoseksualiteit aan, waardoor elk homoseksueel contact strafbaar werd. Er werden ook daadwerkelijk mensen opgepakt en veroordeeld. Overigens was er helaas ook voor en na de oorlog sprake van vervolging en strafbaarheid in Nederland. Voor homoseksuele contacten gold een andere minimumleeftijd (21 jaar) dan voor heteroseksueel contact (16 jaar). Op grond van die wettelijke bepaling (248bis Wetboek van Strafrecht) zijn voor en na de oorlog duizenden homoseksuelen in Nederland veroordeeld. Het betreffende wetsartikel is, op aandringen van COC en anderen, uiteindelijk pas in 1971 afgeschaft.
Daarnaast zijn er tijdens de oorlog tienduizenden homoseksuelen afgevoerd naar concentratiekampen. Dat gebeurde vooral in Duitsland en Oostenrijk. Het huidige inzicht is dat er vanuit Nederland weinig mensen uitsluitend wegens hun homoseksualiteit naar de concentratiekampen zijn afgevoerd. Wel was het zo dat mensen in Nederland die bijvoorbeeld Joods én homoseksueel, of homoseksueel én verzetsstrijder waren bovenaan de lijsten stonden om naar de kampen te worden afgevoerd, en dat ze in de concentratiekampen onderaan de pikorde stonden.
Zoals ik aangaf zijn we nog in gesprek met het Holocaustmuseum, maar naar ik begrijp heeft de curator bedoeld te zeggen dat de homoseksuelen die in Nederland zijn afgevoerd naar de kampen, meestal óók verzetsstrijder of Joods waren. In een nader gesprek hopen we meer te horen over de visie van het museum over de vervolging van homoseksuelen. Wat ik in elk geval heb begrepen, is dat men zeker niet heeft bedoeld te zeggen dat homoseksuele mensen ‘alleen maar zouden zijn vervolgd omdat ze ook homoseksueel doen’. Dat zou natuurlijk een hele vreemde uitspraak zijn geweest, want homoseksueel zijn en homoseksueel doen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het is goed dat dat misverstand in elk geval is opgehelderd.
Verder attendeer ik u graag op de Stolpersteine die het COC heeft geplaatst voor homoseksuele slachtoffers van de oorlog, meer informatie daarover vindt u hier: COC gedenkt lesbische en homoseksuele oorlogsslachtoffers tijdens Pride – COC. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei maakte deze informatieve online tentoonstelling over de situatie van homoseksuelen in Nederland tijdens de oorlog.
Met vriendelijke groet,
Philip Tijsma (hij/hem)
Public Affairs 3162618_email_envelop_mail_message_chat_icon.png ptijsma@coc.nl
1608790_phone_icon.png +31 20 623 4596 /
COC Nederland
Nieuwe Herengracht 49
1011 RN Amsterdam Voor een diverse en inclusieve samenleving. Doe je mee? Word lid, doneer of word vrijwilliger
Image Image Image Image Image e-mail disclaimer
De man die weg moest, geschreven door Frances Sanders is een indringend en waargebeurd verhaal over het leven en werken van een Nederlandse handelsman, Jacob Dirkmaat, in een steeds totalitairder wordend Nazi regiem in Oostenrijk. Hij wordt vermalen tussen de aangepaste handelsregels en de van bovenaf bijgestelde en aangestuurde rechtspraak. Dat kost hem zijn leven.
https://www.atlascontact.nl/boek/de-man-die-weg-moest/
Als motto van dit boek wordt het volgende citaat van Joseph Goebbels aangegeven, een uitspraak van hem in München gedaan op 22 juli 1942:
‘Het doel van de rechtspraak is niet primair vergelding of eventueel verbetering, maar het behoud van de staat. Er moet niet worden uitgegaan van de wet, maar van de overtuiging: deze man moet weg!”
Precies wat Hannah Arendt ook beschrijft in het Totalitarisme.
Nieuw voor mij bij het lezen van dit boek was dat de Nazi’s los van het naar hun hand willen zetten van veel geschiedenis zelfs overgingen tot het laten herschrijven van de Bijbel.
Jacob Dirkmaat wordt in de dodencel in Wenen bezocht door een predikant, Hans Rieger, een Lutheraan. Hij krijgt een goed contact met de predikant. Zelf is hij van gereformeerde huize en de laatste jaren niet meer praktiserend. Hij gelooft niet meer sinds zijn vrouw is overleden en hij veel armoede heeft gekend, zorg voor en om zijn kinderen had en veel tegenslag heeft gehad in het op zoek zijn naar en behoud van werk. De predikant oordeelt niet, hij luistert. Jacob vraagt aan zijn kinderen in Nederland een bijbel aan hem te sturen. Ik citeer uit het boek: ‘Het Landgericht vernietigt de bijbel omdat deze bestaat uit het Oude en Nieuwe testament, en het Oude testament staat bol van Joods gedachtengoed. De Nazi’s staan alleen het Nieuwe Testament toe, en dan uitsluitend in de entjüdete, de ont-joodste, vertaling. Onder supervisie van Walter Grundman, hoogleraar aan de universiteit van Jena, was in 1940 een nazi-bijbelproject gestart met prominente theologen. Er werd voortvarend gewerkt aan het opschonen van het Woord Gods. Behalve dat het Oude Testament werd verworpen, werden in het Nieuwe Testament Joodse begrippen geschrapt of hertaald. De Messias werd de Beloofde, Sabbat werd feestdag, Hosanna werd Hoera. Omslachtige bewijzen en ondoorgrondelijke theorieën moesten bewijzen dat Jezus geen Jood was. Zo zou hij na zijn geboorte wel naar de Tempel zijn gebracht, maar was hij niet besneden. Een andere belangwekkende ontdekking was dat Jezus, ofschoon hij uit Judea kwam, een afstammeling was van raszuivere blauwogige blonde Ariërs die zich al in de achtste eeuw, na de overwinning op de Assyriërs op Israël, in Galilea hadden gevestigd.
De predikant houdt het liever bij de Lutherse bijbel en vermijdt discussie. Hoe dat allemaal werd aangetoond vertelt deze geschiedenis niet.’….’Nadat Jacob de de Nederlandse Bijbel met het Oude Testament is geweigerd, heeft de dominee de Heidelbergse catechismus meegenomen, de Gereformeerde geloofsbelijdenis, een leerboek voor Christenen.’
De predikant vond deze oplossing om toch ondersteuning te kunnen bieden.
https://www.standaard.be/cnt/dmf10082006_066
https://en.wikipedia.org/wiki/Walter_Grundmann
https://en.wikipedia.org/wiki/Institute_for_the_Study_and_Elimination_of_Jewish_Influence_on_German_Church_Life
https://nl.wikipedia.org/wiki/Lutherbijbel
https://nl.wikipedia.org/wiki/Heidelbergse_Catechismus
Onlangs de film Zone of interest gezien in Forum Groningen.
Even beknopt de inhoud:
Kampcommandant Höss woont met zijn gezin naast kamp Auschwitz’.
Een ogenschijnlijk normaal gezinsleven wordt daar geleid.
Ondanks voortdurend rokende schoorstenen, menselijke kreten en geweerschoten.
Het is angstaanjagend en tegelijkertijd fascinerend om te zien hoe de familie haar dagelijkse routine volgt.
Is er sprake van pure verdringing, harteloosheid?
De vrouw des huizes is verknocht aan haar mooie huis en de tot in de puntjes verzorgde tuin. Een verhuizing omdat haar man ergens anders wordt aangesteld , weigert ze pertinent. Dit kleine rijkje wil ze niet verlaten.
De film grijpt je naar de keel. Een heftig schouwspel. En het is geen fictie, maar een werkelijk gebeurde geschiedenis.
Toch wil ik, juist in het kader van deze college reeks, jullie aanraden hem te gaan zien. Wellicht heeft een aantal van jullie hem al gezien..
Theater Utrecht speelt VERSUS van Casper Vandeputte en Vincent van der Valk.
Een zinderende dialoog tussen een journalist en een populist. Een strijd tussen de gunst van het publiek, de waarheid en de macht. Wil je volgen of gevolgd worden?
Met prachtige muziek van het Cello Octet Amsterdam. Tot eind april in het land te zien.
Historicus Ewout Kieft ( 1977) schreef het boek ‘ Oorlogsenthousiasme. ‘ In deze podcast vertelt hij over de oorlogsroes die in Europa heerst voor de Eerste Wereldoorlog. Mij intrigeerde het dat hij door de ervaring met ernstige en langdurige ziekte ( en dreigende dood) in zijn pubertijd begrip had gekregen voor jongens die naar het front gaan.
Met Groenteman in de kast # 146
https://open.spotify.com/episode/5PH3s0GgGfeiFzbmMND9UW?si=SwFLEWiQTUupZX6J7ftsUw
Ter gelegenheid van de maand van de filosofie heeft Tom-Jan Meeus (journalist NRC) een essay geschreven: Duidelijkheid. Vanaf de eeuwwisseling veranderen politici hun taal. Dat heeft invloed op de democratie. Meeus laat aan de hand van Machiavelli zien hoe duidelijkheid bevordert dat de naoorlogse politieke orde bezwijkt met chaos als resultaat.
Podcast: Nooit meer slapen, 2 april 2024
Zijn daders van grootschalig geweld meestal gestoord of sadistisch? En zijn de meeste andere mensen, zoals wijzelf, diep vanbinnen goed? Hoogleraar Alette Smeulers rekent af met deze ‘problematische’ gedachte in haar dadertypologie, waar bijna iedereen in past. ‘Het onvoorwaardelijke geloof dat je goed bent, is gevaarlijk. Het maakt je blind voor het kwaad dat je kunt doen.’
https://www.amnesty.nl/wordt-vervolgd/het-idee-dat-de-meeste-mensen-deugen-is-gevaarlijk
Nav de vraag schreef Arendt over Spinoza de volgende link
https://blog.despinoza.nl/log/hannah-arendt-1906-1975-bleef-zonder-spinoza.html
Bericht inhoud:
https://platformraam.nl/dossiers/religie/2577-russische-kerk-voert-heilige-oorlog-voor-roesski-mir
Interessant artikel mi…
Mvrgr Marijke
De onontkoombare afkomst van Eli d’Oliveira, een Portugees – Joodse familiegeschiedenis, geschreven door Jaap Cohen.
Ik citeer de achterflap van het boek:
‘Onder het naziregiem bepaalde afkomst het verschil tussen leven en dood. Daarom begonnen Portugese Joden in Nederland een grootschalige operatie om te bewijzen dat zij niet tot het Joodse maar tot het mediterrane ‘ras’ behoorden…. De rassenwetten van de nazi’s zouden hen niet moeten treffen. Jaap Cohen onderzocht deze ‘Aktie Portugesia’ aan de hand van de Portugees Joodse schrijver, stenograaf en psycholoog Eli d’Oliveira, die met zijn uitgebreide stamboom vrijstelling van deportatie naar de concentratiekampen probeerde te verkrijgen.’
Dit academisch proefschrift is in boekvorm te bestellen bij de boekhandel of te downloaden via:
https://pure.uva.nl/ws/files/2549609/160754_Proefschrift_Cohen_POD_compleet.pdf
Ik heb getwijfeld of ik onderstaand artikel op de ‘samen weten we meer’ pagina zou plaatsen omdat er zoveel geschreven wordt, er zoveel meningen zijn, zoveel posities worden ingenomen, er veel emoties zijn over wat vanaf 7 oktober 2023 pijnlijk actueel is in Israël, de Gaza, de Westbank enz.
Het is een zoektocht om iets te mogen vinden, iets te mogen zeggen, een mening te vormen (een oordeel ligt op te loer) want wie doet nu wat en waarom, wat is nu wat en hoezo? Wat is de geschiedenis en hoe werkt dat door in het nu. Wat hebben wij er mee te maken en willen wij ermee te maken hebben. Samen weten we meer is een puzzel bestaande uit veel stukjes.
In het kader van de colleges over Imperialisme en Totalitarisme en het proberen verbindingen te leggen, meer duidelijkheid te krijgen toch deze post, om kennis van te nemen en zelf een mening te vormen, deze aan te vullen.
Het noeste denkwerk van Hannah Arendt en het de uitwerking daarvan in het drieluik: Antisemitisme, Imperialisme en Totalitarisme en de gevolgen van deze drie ‘gegevenheden’ toen en nu vond ik in dit artikel terug.
Onderstaand artikel werd vrijdag 12 april j.l. gepubliceerd in het NRC.
‘Voorkom uitholling van het begrip antisemitisme
OPINIE
Antisemitisme Rechtse partijen dragen met de manier waarop ze antisemitisme bestrijden bij aan raciale ongelijkheid, schrijft Yolande Jansen. Daar zijn uiteindelijk alle minderheden de dupe van.
Yolande Jansen is universitair hoofddocent Sociale en Politieke Filosofie aan de Universiteit van Amsterdam.
Overal in Europa lopen rechts en radicaal-rechts voorop in de strijd tegen antisemitisme. In Nederland ligt het initiatief bij de PVV, BBB en de VVD, met in hun kielzog de christelijke partijen. En dat juist zíj zich opwerpen als voornaamste bevechters van antisemitisme, zou argwaan moeten wekken.
Het gevecht tegen antisemitisme zal de rechtse partijen een morele glans geven in de campagne voor de Europese verkiezingen. Tegelijk legitimeert het hun islamofobe en anti-migratie-agenda: moslims (al dan niet Palestijnen) zijn de nieuwe antisemieten, ‘wij’ zijn er vrij van.
Het is overigens niet zo dat rechts zich als enige tegen antisemitisme keert: dertien van de vijftien partijen in de Tweede Kamer tekenden recent zonder degelijk voorafgaand debat een ‘Verklaring tegen Jodenhaat’. Het probleem is alleen dat dit soort antisemitismebestrijding geen onderdeel uitmaakt van een bredere antiracisme-agenda. En dan schaadt ze de Joden, de Palestijnen én de Europese democratieën.
Dat heeft alles te maken met twee begrippen van antisemitisme die door elkaar zijn gaan lopen. Het eerste, zo stelt de Israëlische hoogleraar internationaal recht Neve Gordon, benoemt een vorm van racisme die erop is gericht Joden te onderdrukken en zelfs te vernietigen. In het licht van de Holocaust heeft de bestrijding van deze vorm van antisemitisme het grootste ethische en politieke belang.
Daarnaast bestaat er een tweede, nieuwere interpretatie van antisemitisme, waarbij ook kritiek op de staat Israël onder de definitie valt. Deze interpretatie is de afgelopen jaren door veel Europese landen en instellingen, zoals de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding, in gebruik genomen. Ook de Israëlische regering en rechtse Israëlische organisaties steunen de nieuwe definitie. En volgens hoogleraar Gordon en andere (veel Joodse en Israëlische) critici gebruiken zij haar om kritiek op het Israëlische geweld jegens de Palestijnen de kop in te drukken. Tegenstanders hebben het ook wel over weaponized antisemitisme – antisemitisme als wapen.
Ongehinderde kritiek:
Het nieuwe begrip van antisemitisme is onrechtvaardig jegens de Palestijnen. Zij ondergaan oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en mogelijkerwijs genocide. Hierop moet ongehinderde kritiek mogelijk zijn. Verhindering daarvan schaadt ook Palestijnen in Nederland. Velen van hen hebben inmiddels familieleden en vrienden verloren, verliezen ze nu, of stellen zich hun naasten in Gaza voor met hevige pijnen, onverdoofd geamputeerde lichaamsdelen; verhongerend, gemarteld, of dood en verminkt. Ze zijn steevast nakomeling van slachtoffers van de Nakba en verkeren al maanden in angst en ontgoocheling, in een land dat ze bedelft onder pro-Israëlische beslissingen die tegen het internationale recht ingaan – en dan worden ze ook nog eens steeds vaker van antisemitisme beschuldigd.
Maar ook Joden zijn de dupe van de suggestie dat hun belangen tegenover die van de Palestijnen staan, zoals steevast gebeurt in de ‘rechtse antisemitismebestrijding’. Joden worden hiermee ongevraagd tot vertegenwoordigers van het Israëlische onrecht gemaakt.
Vanzelfsprekend is het antisemitisch om (Israëlische) Joden vijandig te bejegenen vanwege de misdrijven van de regering Netanyahu, en ook om hen daarop aan te spreken, net zoals het aanspreken van moslims op misdaden uit naam van ‘de islam’ islamofoob is. De gelijkstelling tussen Joden, Israël en de regering-Netanyahu wordt echter in de hand gewerkt door de nieuwe antisemitismedefinitie, en door organisaties als het CIDI die ermee werken.
Ook de suggestie dat Joden onveilig zijn zodra stevige kritiek klinkt op de staat Israël, bijvoorbeeld via demonstraties en geweldloos oproepen tot het staken van Europese steun, zet een abstract idee van een eenvormig Jodendom in als obstakel voor legitiem protest tegen ernstig onrecht. Dit holt het begrip antisemitisme moreel uit.
De manier waarop Joden nu bewust of onbewust worden uitgespeeld tegen Palestijnen en moslims heeft historische precedenten. In vooroorlogs Europa en in de koloniën had het antisemitisme het zogeheten filosemitisme als tegenhanger, waarbij Joden juist als beter dan anderen werden voorgesteld en soms ook voorgetrokken. Het leidde tot veel ambivalentere en complexere houdingen tegenover Joden dan louter ‘haat’, maar ze werden hierdoor evenzeer tot ‘anderen’ gemaakt, analyseerde de socioloog Zygmunt Bauman.
Het uitbannen van legitieme kritiek op Israël is een vorm van een dergelijke verdeel-en heerspolitiek. Het werkt het soort maatschappij in de hand waar Israël op dit moment zelf het beste (en extreme) voorbeeld van is. Structureel onrecht verdwijnt achter een muur van veiligheidsmaatregelen en repressie, terwijl de verdeelde bevolking met steeds ondermijnender angsten en daadwerkelijke gevaren moet leven. Neve Gordon spreekt van een apartheidsdemocratie.
Verscholen onder moralisme:
Europese rechtse en rechtsradicale partijen duwen ons in die richting. Ze maken met de manier waarop ze antisemitisme bestrijden, politiek gebruik van diepe en begrijpelijke emoties – van de wil om aan de ‘goede kant’ te staan – maar dragen daarmee bij aan raciale ongelijkheid, verscholen onder moralisme en repressie. De geschiedenis leert dat alle minderheden daar de dupe van worden, en uiteindelijk iedereen. Het is zorgwekkend dat partijen die voor gelijkheid en vrijheid zeggen te staan zich hiertegen nauwelijks verzetten.
Het alternatief is het bestrijden van antisemitisme als deel van een breder antiracismebeleid, dat de wortels van het racisme in de koloniale geschiedenis erkent en kritisch naar Europa, en Nederland, kijkt. Waar mogelijk repareert het de ongelijkheid en verdeeldheid, in plaats van deze nieuw leven in te blazen. Een diepgaande publieke erkenning van de rol van Europa (en de VS) in het ontstaan en instandhouden van de situatie in Israël en Palestina zou daar deel van moeten uitmaken.’
Biografie tips:
1.
Nieuwe biografie over Immanuel Kant in Nederlandse vertaling geschreven door Marcus Willaschek.
Immanuel Kant, de belangrijkste filosoof van de moderne tijd, werd driehonderd jaar geleden geboren maar zijn revolutionaire denken is nog steeds actueel. Kant verklaarde de oorsprong van ons planetenstelsel, kwam tot een nieuw fundament voor de metafysica en formuleerde de categorische imperatief. Hij was een pionier op het gebied van kosmopolitisme en het idee van menselijke waardigheid. Zijn denken heeft niet alleen de filosofie en de wetenschap gevormd, maar ook de Duitse grondwet en de Verenigde Naties.
In dertig korte hoofdstukken beschrijft Marcus Willaschek de vele facetten van Kants revolutie in het denken, die de mens in het middelpunt van de wereld plaatst. Zijn beschrijvingen zijn doorweven met biografische en historische miniaturen, zodat ook een beeld ontstaat van Kant in zijn tijd. Tegelijkertijd wordt de huidige relevantie – en soms ook de problematische aard – van zijn filosofie duidelijk.
2.
Een nieuwe biografie in Nederlandse vertaling over Hannah Arendt komt omstreeks 22 mei uit.
De langverwachte nieuwe biografie van Hannah Arendt – een van de belangrijkste denkers van de westerse wereld.
‘Ik geloof dat een denkproces altijd verbonden is met persoonlijke ervaring. Alle denken is nadenken, iets doordenken.’ Voor Thomas Meyer, een van de grootste kenners van Arendts werk, zijn deze uitspraken leidraad voor zijn levensgeschiedenis van Arendt. Deze richtlijnen volgt hij in zijn deels op nieuwe bronnen gebaseerde biografie. Meyer beschrijft haar leven en werk van Koningsberg tot New York, van haar dissertatie over Augustinus tot de beschrijving en interpretatie van haar onvoltooide hoofdwerk Het leven van de geest. Meyer belicht de fascinatie en de kritiek die Arendts persoon en haar geschriften tijdens haar leven opriepen. Dankzij zijn ongeëvenaarde kennis en zijn heldere en onderhoudende stijl is Meyers biografie zowel voor de algemeen geïnteresseerde lezer als voor de kenners van het fenomeen Arendt zeldzaam interessant. Hannah Arendt (1906-1975) studeerde filosofie en theologie in Berlijn en Marburg. In 1933 vluchtte ze van Duitsland naar Frankrijk. In 1941 emigreerde ze naar Amerika. Haar werk is politiek van aard en concentreert zich vooral op vrijheid en totalitarisme, denken, handelen en oordelen (Totalitarisme, De menselijke conditie, Over geweld). Ze werd wereldberoemd met haar verslag van het proces tegen Eichmann, Eichmann in Jeruzalem (1965). Haar essay De vrijheid om vrij te zijn, met een nawoord van Thomas Meyer, verscheen in 2019 bij Atlas Contact.
Boekentip om kennis te verbreden en verdiepen:
Nooit meer is nu, over Israëlisch kolonialisme en Palestijns verzet.
Geschreven door Anja Meulenbelt en uitgegeven bij Starfish books.
Verkrijgbaar bij de boekhandel.
Mevrouw Meulenbelt geeft aan dat zij dit boek met grote urgentie heeft geschreven naar aanleiding van 7 oktober 2023.
Het is geen vrolijk verhaal. De geschiedenis van het ontstaan van Israël wordt weergegeven en de gevolgen daarvan voor de oorspronkelijke bewoners: de Palestijnen. Zij erkent het leed wat Joden, een volk zonder land, eeuwenlang in de diaspora levend is aangedaan en de vreselijke gebeurtenissen in de tweede wereldoorlog: de Holocaust. Dat je als slachtoffer van deze vreselijke historie de oorspronkelijke bewoners van Palestina aan de kant kant kunt zetten, door hun land af te pakken, onteigent, hun land uit jaagt, of mishandelt, gevangen zet, vermoordt, kleineert, rechteloos maakt en daarmee als dader nieuwe slachtoffers maakt en nieuwe daders creëert, en dat dit alles verzet aanwakkert is een nare vicieuze cirkel geworden. De wereld heeft vanaf 1948 toegekeken, toegelaten, geprobeerd te bemiddelen, afspraken gemaakt, zonder resultaat.
Mevrouw Meulenbelt, en meer mensen met haar, ziet Israël als een vestigingskolonisator op een moment dat koloniale mogendheden afscheid aan het nemen waren van hun koloniën, dat ook moesten door het aanhoudende verzet van oorspronkelijke bewoners. In Zuid Afrika ontstond in de jaren negentig van de vorige eeuw een vredesproces tussen de aardsvijanden met het afschaffen van de apartheid, waren er verzoeningscommissies, waren er vrije verkiezingen voor iedereen.
Mevrouw Meulenbelt legt haar visie om te komen tot een oplossing nauwgezet onderbouwd uit. Zij geeft haar eigen ervaringen in de Gaza weer en ook de visies van Palestijnse en Joodse woordvoerders en denkers, zij maakt in dit boek gebruik van uitgebreide bronvermelding en literatuurlijst.
Het komt er kort gezegd op neer: Vrede sluiten met elkaar, ook al ben je elkaars vijanden. Geef niet op.
Zij laat het aan de lezer over om een eigen keuze te maken.
Na het lezen van dit boek, wens ik opnieuw dat er vrede gesloten wordt, met als grote voorbeeld Zuid Afrika. Dat dat niet zomaar kan begrijp ik wel want er is een omringende regio die invloed probeert uit te oefenen en vijandig is ten opzichte van de joodse bevolking.
Toch blijf ik hopen en met name voor de mensen die onder al dit geweld lijden en naar een gewoon leven leven met elkaar uitkijken. Ik hoop van harte dat de zachte krachten zullen winnen.
Meer zien of lezen:
https://www.bing.com/search?q=Anja+Meulenbelt+schreef+%27Nooit+Meer+is+Nu%27+over+Palestijns+verzet+tegen+75+jaar+Isra%C3%ABlisch+kolonialisme+-+DeWereldMorgen.be&form=ANNTH1&refig=d2a1f139db09411b93706a7c20d0d8ad&pc=U531
KEITH LOWE
Het woeste continent
Europa in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog
Een boek, waarin de chaos na afloop van WO2 wordt beschreven. Ook de “volksverhuizingen” komen aan bod evenals de ervaring van landen die onder de Sovjetsfeer kwamen (voor hen was de oorlog niet in 1945 afgelopen).
Hieronder de beschrijving van de uitgever (Balans):
De Tweede Wereldoorlog liet Europa achter in chaos. Landschappen waren vernietigd, hele steden met de grond gelijkgemaakt en meer dan 35 miljoen mensen gedood. Over het hele continent waren instellingen die wij beschouwen als de normaalste zaak van de wereld – politie, media, transport, lokale en nationale overheden – ofwel volkomen afwezig of hopeloos geschaad. De criminaliteit rees de pan uit, economieën stortten in en de Europese bevolking bevond zich op de rand van uithongering.
In zijn grensverleggende boek over de naoorlogse jaren beschrijft Keith Lowe een Europa door geweld geteisterd. Hij brengt de verwrongen moraal in kaart en de enorme behoefte aan wraak als nalatenschap van de oorlog. Hij beschrijft de etnische zuiveringen en burgeroorlogen die de levens van gewone mensen ontwrichtten, van de Baltische tot de Middellandse Zee, en uiteindelijk de instelling van een nieuwe wereldorde, die het verwoeste continent nieuwe stabiliteit bracht.
Het woeste continent is gebaseerd op oorspronkelijke documenten, archiefmateriaal, interviews en literatuur in acht talen. Het is een van de eerste majeure geschiedenissen van die korte, chaotische periode tussen het einde van de Tweede Wereldoorlog en het begin van de Koude Oorlog.
Maandag is het laatste college in een boeiende reeks.
Een vraag, die mij naar aanleiding van de inhoud bezighoudt, is de volgende:
Op welke manier is het mogelijk bewegingen die tot totalitarisme leiden om te vormen naar positieve (en democratische) bewegingen?
Voor mij is daarbij belangrijk dat de Rechten van de Mens het uitgangspunt hebben genomen in de mens. Dat leidt min of meer tot het fenomeen dat de slager zijn eigen vlees keurt. En dat betekent dat wat vandaag geldt morgen mogelijk anders kan zijn. Hoe daar mee om te gaan?
Interessante boekbespreking in bijgevoegd artikel.
Gelezen op Nederlands Dagblad https://www.nd.nl/cultuur/boeken/1220748/wat-we-kunnen-leren-van-de-oermens-jezus-was-een-jager-verzam
Lessen van de oermens. Hoe wij vervreemd raakten van onszelf
Carel van Schaik en Kai Michel. Uitg. Balans, Amsterdam 2024. 400 blz. € 27,99
Tijdens de laatste cursusdag heb ik via de chat een boek doorgegeven dat mij zeer geboeid heeft:
Bespiegelingen over het vraagstuk van het antisemitisme. Auteur: Delphine Horvilleur, rabbijn in Parijs, filosofe. Met name het beschrijven van het (voortdurende) onderzoek naar de bron van het antisemitisme in de Thora gaf me een nieuw inzicht. Een van de mogelijke ‘wortels van het kwaad’ is te vinden in de lijn van Esau en vandaar Amalek. De kern van de laatste 4 opdrachten van de ruim 600 ge- en verboden in het jodendom is: Het nooit mogen vergeten wat Amalek heeft gedaan. Netanyahu verwees op 7 oktober 2023 naar dit verhaal uit de Thora in zijn reactie op de aanval van Hamas. Een eeuwenlang overgedragen verhaal waarin de opdracht door God wordt gegeven om alle mannen, vrouwen, kinderen en zelfs het vee van de Amalekieten te doden. Het kwaad wordt vernoemd naar Amalek, in onze tijd voor de gelovige Joden samengevat als ‘De Palestijnen’. Voor de religieuze/ultra-orthodoxe Joden een opdracht die uitgevoerd moet worden.(naar mijn mening moeilijk te onderscheiden van de machtswellust van een of enkele personen). Amalek is mogelijk een van de drijfveren achter de gruwelijke oorlog die nu gevoerd wordt en met geen enkel argument kan worden bestreden zo te zien. In het boek worden ook uitingen van antisemitisme in ons tijdsgewricht beschreven (denk aan Charlie Hebdo).
Annemarie Hazebroek